Những dấu hiệu và cách xử trí một số bệnh lý do nhiệt

BS. Trần Trọng Hiếu

TS. Nguyễn Thu Hà

Cả nước nói chung và miền Bắc nói riêng đang trải qua những ngày nắng nóng gay gắt nhất của mùa hè 2018. Nắng nóng kéo dài gây ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe cũng như khả năng lao động. Để phòng tránh những ảnh hưởng tiêu cực do nắng nóng gây ra, bài viết dưới đây xin cung cấp một số bệnh lý do nhiệt độ cao gây ra, cách phát hiện cũng như cách sơ cứu để tránh những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra.

 1. ĐỘT QUỴ DO NHIỆT

Đột quỵ là bệnh nghiêm trọng nhất liên quan đến nhiệt. Nó xảy ra khi cơ thể không thể kiểm soát được thân nhiệt: nhiệt độ cơ thể tăng lên nhanh chóng, cơ chế đổ mồ hôi hoạt động không hiệu quả, và cơ thể không thể hạ nhiệt được. Khi xảy ra hiện tượng nóng, nhiệt độ cơ thể có thể lên đến 41o C hoặc cao hơn trong vòng 10 đến 15 phút. Đột quỵ do nhiệt có thể gây tử vong hoặc gây ra những tổn thương không hồi phục nếu không được cấp cứu kịp thời.

Triệu chứng:

Các triệu chứng của đột quỵ do nhiệt bao gồm:

• Lẫn lộn, trạng thái tinh thần bị thay đổi, nói nhảm
• Mất ý thức (hôn mê)
• Da nóng, khô hoặc đổ mồ hôi nhiều
• Động kinh
• Nhiệt độ cơ thể rất cao
• Gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời

Sơ cứu:

Thực hiện các bước sau đây để xử lý một công nhân bị đột quỵ do nhiệt:

• Gọi cấp cứu để được chăm sóc y tế khẩn cấp.
• Ở lại với công nhân cho đến khi các dịch vụ y tế cấp cứu đến.
• Di chuyển công nhân đến khu vực râm mát và cởi bớt quần áo ngoài.
• Làm mát công nhân nhanh chóng bằng nước mát hoặc nước đá lạnh nếu có thể; làm ướt da, đặt khăn ướt lạnh lên da, hoặc ngâm quần áo bằng nước mát.
• Lưu thông không khí xung quanh công nhân để tăng tốc độ làm mát.
• Đặt khăn ướt lạnh hoặc băng trên đầu, cổ, nách và bẹn; hoặc ngâm quần áo bằng nước mát.

Sơ cứu người bị đột quỵ do nhiệt: trút bỏ quần áo ngoài, đặt khăn ướt lạnh vào cổ, nách, bẹn

 2. KIỆT SỨC DO NHIỆT

Tình trạng kiệt sức do nhiệt là phản ứng của cơ thể đối với sự mất nước và muối quá mức, thường là do đổ mồ hôi quá nhiều. Người lao động dễ bị kiệt sức nhất là những người già, bị huyết áp cao và những người làm việc trong môi trường nóng bức.

Triệu chứng:

Các triệu chứng của kiệt sức do nhiệt bao gồm:

• Đau đầu
• Buồn nôn
• Chóng mặt
• Mệt mỏi
• Cáu gắt
• Khát nước
• Ra mồ hôi nặng
• Nhiệt độ cơ thể cao
• Giảm lượng nước tiểu

Sơ cứu:

Đối xử với một công nhân bị kiệt sức do nhiệt với những điều sau đây:

• Đưa công nhân đến phòng y tế để được đánh giá và điều trị y khoa.
• Nếu không có dịch vụ chăm sóc y tế, hãy gọi cấp cứu 115.
• Một người nào đó nên ở lại với công nhân cho đến khi được giúp đỡ.
• Đưa công nhân ra khỏi khu vực nóng và cho uống nước.
• Loại bỏ quần áo không cần thiết, bao gồm cả giày và tất chân.
• Làm mát người lao động bằng miếng gạc lạnh hoặc đầu, mặt và cổ của người lao động bằng nước lạnh.
• Khuyến khích uống nước mát thường xuyên.

 3. TIÊU CƠ

 Tiêu cơ là một tình trạng bệnh lý liên quan đến stress nhiệt và gắng sức kéo dài, dẫn đến chết cơ. Khi cơ chết có thể gây ra loạn nhịp tim và co giật bất thường, và làm hư thận.

Triệu chứng:

Các triệu chứng của tiêu cơ bao gồm:

• Đau cơ/đau
• Nước tiểu tối màu (màu trà hoặc cola)
• Mệt mỏi
• Không có triệu chứng/ biểu hiện

Sơ cứu:

Người lao động có triệu chứng tiêu cơ nên:

• Dừng hoạt động.
• Tăng lượng nước uống (nước được ưu tiên).
• Đến  ngay cơ sở y tế gần nhất
• Yêu cầu được kiểm tra phân tích tiêu cơ

 4. CHOÁNG NHIỆT

Choáng nhiệt là ngất xỉu hoặc chóng mặt thường xảy ra khi đứng hoặc đột ngột thay đổi từ thế ngồi hoặc nằm sang đứng. Các yếu tố góp phần gây ra choáng do nhiệt bao gồm mất nước và thiếu thích ứng với nhiệt độ cao.

Triệu chứng:

Các triệu chứng của đột quỵ do nhiệt bao gồm:

• Ngất xỉu (thời gian ngắn)
• Chóng mặt

Sơ cứu:

Công nhân bị choáng nhiệt nên:

• Ngồi hoặc nằm xuống ở nơi mát mẻ.
• Từ từ uống nước, nước trái cây hoặc đồ uống thể thao.

 5. CHUỘT RÚT DO NHIỆT

Chuột rút do nhiệt thường ảnh hưởng đến công nhân đổ mồ hôi rất nhiều trong các hoạt động nặng nhọc. Đổ mồ hôi nhiều dẫn đến việc mất muối. Mức độ muối thấp trong cơ bắp gây ra tình trạng chuột rút. Chuột rút do nhiệt cũng có thể là triệu chứng của tình trạng kiệt sức do nhiệt.

Triệu chứng:

• Đau cơ, đau hoặc co thắt ở bụng, cánh tay hoặc chân

Sơ cứu:

Công nhân bị chuột rút do nhiệt nên:

• Uống nước hoặc thức uống có bổ sung chất điện giải (ví dụ: đồ uống thể thao) cứ sau 15 đến 20 phút.
• Tránh dùng viên muối.
• Gọi cấp cứu nếu công nhân có vấn đề về tim, có chế độ ăn ít muối, hoặc nếu chuột rút không giảm trong vòng 1 giờ.

 6. PHÁT BAN DO NHIỆT

Phát ban do nhiệt là một kích ứng da do đổ mồ hôi quá nhiều trong thời tiết nóng ẩm.

Triệu chứng:

Các triệu chứng của phát ban do nhiệt bao gồm:

• Trông giống như mụn đỏ hoặc mụn nhỏ
• Thường xuất hiện ở cổ, ngực trên, bẹn, dưới ngực và ở khuỷu tay

Sơ cứu:

Người lao động bị phát ban do nhiệt nên:

• Tạo môi trường làm việc ít ẩm hơn, mát hơn.
• Giữ khô vùng da nổi đỏ.
• Có thể dùng bột để tăng sự thoải mái.
• Không nên sử dụng thuốc mỡ và kem.

Phát ban do nhiệt vùng cổ 

Nguồn: https://www.cdc.gov/niosh/topics/heatstress/heatrelillness.html